Cao Bằng: Độc đáo kiến trúc cổ nhà sàn đá Trùng Khánh

Nhiều năm trôi qua, những ngôi nhà sàn cổ xây bằng đá của người Tày, huyện Trùng Khánh vẫn giữ được vẻ đẹp nguyên khôi, mang dáng dấp cổ xưa từ thời nhà Mạc xây dựng thành quách mấy trăm năm về trước; tạo nên vỉa tầng văn hóa độc đáo trong tổng thể vùng văn hóa đa dạng trên mảnh đất vùng biên viễn. Không giống như những ngôi nhà sàn được dựng bằng tre, gỗ thông thường, nhà sàn của người Tày nơi đây lại được xếp bằng đá. Đây chính là điểm nổi bật và khác biệt so với những ngôi nhà sàn ở vùng khác. Họ lựa chọn đá làm vật liệu chính để xây bốn bức tường xung quanh, tạo thành khung vững chãi cho ngôi nhà. Những viên đá có nhiều kích cỡ, nhiều góc cạnh được xếp lèn vào nhau, sử dụng thêm chất kết dính được làm từ hỗn hợp đá vôi trộn cát. Có bức tường xây lên dày đến 37 cm. Sở dĩ, họ chọn đá làm vật liệu chính để dựng nhà, vì trong tâm thức của họ, đá giữ vai trò vô cùng quan trọng trong cuộc sống. Những viên đá được hình thành từ sâu trong lòng đất, trải qua điều kiện địa chất phức tạp và lâu dài, hấp thụ tinh hoa của đất trời nên mang trong mình nguồn năng lượng và linh tính rất cao. Từ suy nghĩ sâu xa mang thiên tính núi ấy, những bức tường đá kiên cố đã dần được hình thành, nó thể hiện rõ tính bản địa, sự sáng tạo độc đáo trong lãnh địa kiến trúc và sự  khéo léo của đôi bàn tay của đồng bào Tày nơi đây Trước khi dựng nhà, người Tày chọn địa điểm dựng nhà khá kỹ lưỡng. Đó là những nơi cao ráo, lấy chân núi làm điểm tựa, hướng mặt về phía có cảnh trí thiên nhiên khoáng đạt, thuận tiện cho việc làm ăn sinh sống. Nhà sàn có hai mái được lợp bằng ngói âm dương. Bên trong nhà dựng bằng gỗ, chiều sâu từ 5 đến 7 hàng cột, khoảng cách giữa các cột từ 2 – 2,5 m. Chiều cao của nhà thường từ 7 – 8 m. Nhà thường có ba gian chính, mỗi gian có một chức năng nhất định thuận tiện cho việc sinh hoạt. Đề cập đến thời gian xây dựng một ngôi nhà sàn, ông Nông Đình Chứt ở xóm Bản Dít, xã Đàm Thủy cho biết: Hồi ấy, ông cất ngôi nhà đang ở bây giờ, không có mìn nổ đá, không có xe ô tô để chở và cũng không thuê thợ xây như bây giờ nên tất cả phải phụ thuộc vào sức người. Ông và gia đình phải tự đi đập từng tảng đá, sau đó nhờ anh em hàng xóm giúp xếp tường, đẽo cột gỗ… Gần hai năm sau, việc xây dựng ngôi nhà mới hoàn thành. Qua nhiều nghiên cứu văn hóa học cũng như thực tế cho thấy, cách dựng nhà độc đáo không pha trộn với bất cứ nơi đâu của đồng bào làng Tày nơi đây xuất phát mối từ quan hệ chặt chẽ giữa con người và tự nhiên. Khuynh hướng đó thể hiện cả trong ý thức lẫn hành động. Đó là con người sống phụ thuộc, nương nhờ vào tự nhiên, sùng bái, hòa hợp với tự nhiên hơn là chiếm lĩnh lấy nó. Mặt khác, do sống trong hệ sinh thái của rừng mưa nhiệt đới, độ ẩm cao, mưa nhiều, trước đây thú dữ lắm, vùng biên giới Trùng Khánh lại thường xảy ra nạn trộm cướp nên đồng bào Tày đã sáng tạo ra cấu trúc nhà sàn xây bằng đá, nhằm mục đích phòng thủ, bảo vệ, chống ẩm mốc. Như vậy, trong tâm thức của họ, thiên nhiên có ảnh hưởng không nhỏ trong cách xây dựng kiến trúc một ngôi nhà. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, những ngôi nhà sàn cổ xây bằng đá của người Tày nơi đây vẫn giữ được vẻ đẹp nguyên khôi, mang dáng dấp cổ xưa từ thời nhà Mạc xây dựng thành quách mấy trăm năm về trước. Đằng sau sự thâm nghiêm, u linh của những cánh rừng già nơi sơn dã ấy, ngôi nhà sàn cổ xây bằng đá của tộc Tày, huyện Trùng Khánh trở thành biểu tượng văn hóa vật chất mang nhiều giá trị, thể hiện kiến trúc văn hóa độc đáo và ẩn chứa bên trong những phong tục tập quán truyền thống được hun đúc qua nhiều thế hệ./.