Độc đáo kiến trúc nhà sàn đá vùng biên viễn

Cũng mang dáng dấp nhà sàn bằng tre, gỗ của người Tày ở các tỉnh miền núi phía bắc Việt Nam, 14 ngôi nhà ở thôn Tày Cổ thuộc xã Đàm Thủy, huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng lại được xây bằng đá tự nhiên được gắn kết với nhau nhờ vôi tôi trộn cát rất độc đáo. Cũng mang dáng dấp nhà sàn bằng tre, gỗ của người Tày ở các tỉnh miền núi phía bắc Việt Nam, 14 ngôi nhà ở thôn Tày Cổ thuộc xã Đàm Thủy, huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng lại được xây bằng đá tự nhiên được gắn kết với nhau nhờ vôi tôi trộn cát rất độc đáo. Kiến trúc nhà sàn đá gồm 2 tầng với vật liệu chính là đá tạo thành 4 bức tường xung quanh như một bộ khung vững chãi, kiên cố. Tường thường được xây với bề dày 30 đến 40cm. Những viên đá tự nhiên nhiều kích cỡ được xếp chồng lên nhau và gắn với nhau nhờ hỗn hợp kết dính gồm vôi tôi trộn cát. Trong nhà có chừng 5 đến 7 hàng cột gỗ, khoảng cách giữa các cột từ 2m đến 2,5m cùng với tường đá bao quanh đỡ sàn gỗ và mái. Mái gồm 2 mái lợp bằng ngói âm dương. Cách khu du lịch nổi tiếng thác Bản Dốc chừng 2km, thôn Khuổi Ky gồm 14 ngôi nhà sàn đá nằm tựa vào vách núi. Với lời giải thích đơn giản, trưởng thôn Nông Văn Phú cho biết, từ xa xưa do khí hậu nơi đây mưa nhiều, độ ẩm cao lại nhiều thú dữ cộng với giặc giã, cướp bóc hoành hành nơi biên viễn nên người Tày nơi đây đã sáng tạo nên kiểu nhà sàn đá nhằm mục đích bảo vệ, phòng thủ, chống ẩm mốc. Nằm trong khu vực có di tích thành cổ từ thời nhà Mạc, thôn Khuổi Ky đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là làng truyền thống các dân tộc ít người và đã thực hiện bảo tồn, sửa chữa từng ngôi nhà, xếp đá sân, đường đi, xây dựng nhà Văn hóa 2 tầng theo kiến trúc đặc trưng của người Tày nơi đây. Đến nay dự án đã hoàn thành gần 4 năm nhưng hầu như không có du khách dù nơi đây chỉ cách thác Bản Giốc 2km. Được đánh giá là thác nước đẹp tự nhiên nhất Đông Nam Á, hàng năm lượng du khách đến tham quan không nhỏ. Ngoài ra sân, đường đi được dự án thực hiện bằng cách xếp những viên đá đủ kích thước gồ ghề khiến xe máy và người đi bộ rất dễ trượt ngã, đặc biệt khi trời mưa. Những tường nhà, bờ rào đá cùng với mái âm dương thâm trầm tạo nên kiến trúc độc đáo khác hẳn những nhà sàn bằng tre, gỗ quen thuộc của người Tày ở các vùng khác trên các tỉnh miền núi phía bắc Việt Nam. Những bờ tường đá dày 30 đến 40cm được gắn kết chắc bền bằng hỗn hợp vôi tôi trộn cát. Dự án trùng tu khiến những ngôi nhà loang lổ bởi những mảng bôi, trát xi măng trộn cát. Những cột gỗ cao từ 7 đến 8 mét trong nhà cùng với tường bao đỡ lấy sàn tầng 2 và mái.  Bếp và nơi tiếp khách thường ở tàng 1, tầng 2 là phòng ngủ và nơi trữ thóc, lúa, hoa màu tránh ẩm mốc. Tường những ngôi nhà nhìn loang lổ những mảng đen trát xi măng, cát sau khi trùng tu.  Những con đường, khoảng sân trong thôn đều được xếp kín đá. Những viên đá đủ mọi kích cỡ xếp lổn nhổn khiến đi lại khá khó khăn, rất dễ trượt ngã khi trời mưa. Ngôi nhà Văn hóa với diện tích lớn được dựng theo kiến trúc nhà sàn đá truyền thống hầu như bỏ không. Lan can tầng 2 của nhà Văn hóa những năm qua trở thành nơi phơi quần áo của bà con trong thôn. Cây cầu xây mới với những cột giả vân gỗ có vẻ lạc lõng với kiến trúc những ngôi nhà sàn đá cổ. Do đường đá vào thôn gập ghềnh, khó đi nên người dân thường để luôn xe máy trên cầu.