Những câu thơ mùa xuân bất tử

Trải qua mùa đông rét mướt, cây lá trơ trụi, muông thú ngủ đông, tránh rét, con người cũng thu mình lại lạnh lẽo cô đơn, mùa xuân đến, tiết trời chuyển ấm áp, cây nảy chồi xanh lộc biếc, muôn hoa đua nở, nắng xuân ươm vàng góc phố, gió xuân mơn man thịt da, chim chóc lượn vòng véo von ca hát. Vạn vật bừng thức, hồi sinh, mang đến cho con người sự vui tươi, ấm áp. Có lẽ vì thế mà mùa xuân được chọn làm mùa khởi đầu của một năm cũng là mùa đẹp và nhiều ý nghĩa nhất. Chính vì vậy, mùa xuân luôn mang lại nguồn cảm hứng vô tận cho mọi thi nhân.

Các nhà thơ danh tiếng của Việt Nam từ cổ chí kim dường như không ai không có một đôi câu, đôi bài về mùa xuân.

Nói đến thơ xuân, trước hết phải nhắc tới những câu thơ của Thiền sư Mãn Giác (1052 - 1096) trong bài “Cáo tật thị chúng”

Xuân khứ bách hoa lạc

Xuân đáo bách hoa khai

Sự trục nhãn tiền quá

Lão tòng đầu thượng lai

Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận

Đình tiền tạc dạ nhất chi mai

Dịch

Xuân đi trăm hoa rụng

Xuân đến trăm hoa cười

Trước mắt việc đi mãi

Trên đầu, già đến rồi

Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết

Đêm qua - sân trước - một cành mai

Hàng ngàn năm qua bài thơ tổng kết về quy luật của trời đất và con người đó vẫn vang vọng mãi trên thi đàn dân tộc.

Các vua thời nhà Trần không chỉ là những bậc vua anh minh giỏi cầm quân đánh giặc, trị nước mà còn là những nhà thơ lớn. Riêng vua Trần Nhân Tông đã có đến cả chục bài thơ xuân. Trong đó có bài thơ “Cảnh xuân” còn lưu truyền đến ngày nay:

Trong khóm hoa dương liễu rậm rạp, tiếng chim hót lời chậm rãi, 

Dưới bóng hiên nhà trưng bày tranh vẽ, bóng mây chiều lướt bay. 

Khách đến chơi không hỏi việc đời, 

Cùng đứng tựa lan can ngắm màu xanh biếc trên trời

Mùa xuân không chỉ làm xao xuyến tâm hồn của những thi nhân rảnh rỗi đã gác bỏ mọi việc trần thế tìm đến nơi yên tĩnh, tu tâm, tĩnh khí, sống theo bản ngã của mình mà những nhà chính trị, quân sự tài ba như Nguyễn Trãi cũng vẫn bị cái đẹp tươi mát của mùa xuân mê hoặc để mà thốt lên:

Sắc xuân bên mắt khiến người say

(Đêm đậu thuyền ở cửa biển)

Cỏ xanh như khói bến xuân tươi

Lại có mưa xuân nước vỗ trời

(Bến đò xuân đầu trại)

Trong Truyện Kiều, đại thi hào Nguyễn Du có hàng chục lần nhắc đến mùa xuân. Những câu thơ mùa xuân của ông tuy buồn kiểu:

Cỏ non xanh rợn chân trời

Cành lê trắng điểm một vài 

bông hoa

Hay nhưng cũng vô cùng đẹp đẽ và câu thơ tuyệt mỹ:

Cỏ biếc lòng đau trời Nam phố

Mai vàng chi nữa chúa Xuân ơi!

(Ngày xuân ngẫu hứng làm thơ)

Đã trở thành câu thơ mùa xuân kinh điển, mà dường như không một người Việt Nam nào không thuộc.

Cùng thời với Nguyễn Du, bà chúa thơ nôm Hồ Xuân Hương, một con người thông minh trác tuyệt, tài năng hơn người luôn ngạo nghễ cười cợt, khinh khi mọi sự cũng không phải không bị cái sự linh thiêng của thời khắc giao mùa tác động. Từ

Êm ái chiều xuân tới Khán Đài

Lâng lâng chẳng bợn chút trần ai

(Chơi khán đài)

Tới những câu thơ tả cảnh đi chùa, lễ hội xuân trong “Đánh đu”, “Động Hương Tích” hay sự so sánh giữa vẻ đẹp của mùa xuân với thiếu nữ trong tranh

Ấy bao nhiêu tuổi hỡi cô mình

Chị cũng xinh mà em cũng xinh

Trăm vẻ như in tờ giấy trắng

Ngàn năm còn mãi cái xuân xanh

(Đề nhị mỹ nhân đồ)

Đều cho thấy tâm hồn nữ sĩ đã từng rất mềm yếu trước nàng xuân.

Các nhà thơ tài danh đầu thế kỷ 20 như Tản Đà, Nguyễn Khuyến, Tú Xương… đều có những bài thơ xuân đặc sắc.

Nếu như Tản Đà thường xuyên khai bút bằng thơ xuân với những vần thơ tự trào, lúc mang tiếng cười vui với phong thái tự tin đến ngông nghênh.

Gặp xuân ta giữ xuân chơi 

Câu thơ chén rượu là nơi đi về 

Hết xuân, cạn chén, xuân về 

Nghìn thu nét mực xuân đề vẫn xuân!

(Gặp xuân)

Khi lại mang nỗi hồ nghi, buồn nản, bất đắc chí của kẻ sĩ sinh bất phùng thời.

Ngày xuân như ngựa, đầu xanh bạc

Chán cả giang hồ, hết cả ngông.

(Tiễn ông Công lên chầu giời)

Tam nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến cũng có rất nhiều bài thơ, câu đối xuân. Thơ xuân Nguyễn Khuyến thường mang một dư vị, dáng vẻ riêng đằm thắm, sâu sắc và phảng phất buồn:

“Mong xuân, xuân đến không hay

Hạt mưa lất phất từng mây im lìm” 

(Xuân Nhật - số 3)

“Năm mới đến, năm cũ qua

Mọi người vui vẻ sao ta riêng buồn”

(Xuân Nguyễn hữu cảm)

Tầng lớp bình dân ưa vui đùa thì lại thích những bài thơ xuân, tết vô cùng độc đáo, hài hước của Tú Xương:

Lẳng lặng mà nghe nó chúc sang: 

Đứa thì mua tước, đứa mua quan. 

Phen này ông quyết đi buôn lọng, 

Vừa bán vừa la cũng đắt hàng

(Chúc tết)

Mùa xuân là mùa của sự tươi mới nên nhắc nhiều đến xuân nhất phải là các nhà thơ trong phong trào Thơ Mới (1930 - 1945). Nếu như có những thi sĩ nổi tiếng với hàng chục bài thơ ca ngợi vẻ đẹp của mùa xuân, ngày tết như Đoàn Văn Cừ với Nắng xuân, Chơi xuân, Chợ tết, Đám cưới mùa xuân, Tết… hay Anh Thơ với Chiều xuân, Ngày xuân, Đêm xuân, Ngày tết, Chiều 30 tết… thì cũng có những người được nhắc đến mãi chỉ bởi một bài thơ như tác giả Vũ Đình Liên:

“Mỗi năm hoa đào nở

Lại thấy ông đồ già

Bày mực Tàu, giấy đỏ

Bên phố đông người qua

… Năm nay đào lại nở

Không thấy ông đồ xưa

Những người muôn năm cũ

Hồn ở đâu bây giờ?

(Ông đồ)

Những nhà thơ lừng danh trong phong trào Thơ Mới như Nguyễn Bính, Hàn Mạc Tử, Xuân Diệu, Huy Cận, Chế Lan Viên… đều có những bài thơ đặc sắc về xuân, về tết. Nếu Nguyễn Bính đón xuân về với tiếng reo vui nơi thôn quê:

“Đã thấy xuân về với gió đông

Với trên màu má gái chưa chồng

Bên hiên hàng xóm cô hàng xóm

Ngước mắt nhìn giời đôi mắt trong…

…

Đầy vườn hoa bưởi hoa cam rụng

Ngào ngạt hương bay, bướm 

vẽ vòng…

(Xuân về)

Đây cả mùa xuân đã đến rồi

Từng nhà mở cửa đón vui tươi

Từng cô em bé so màu áo

Đôi má hồng lên nhí nhảnh cười

(Thơ xuân)

Thì Xuân Diệu lại thấy xuân luôn có sẵn trong lòng:

Xuân của đất trời nay mới đến

Trong tôi xuân đến đã lâu rồi

(Nguyên đán)

Và ông cũng luôn giục mình, giục người “mau lên chứ, vội vàng lên với chứ” vì thấu hiểu quy luật:

“Xuân đang tới, nghĩa là xuân đang qua,

Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già,

(Vội vàng)

Nhưng có lẽ những câu thơ mùa xuân được các thiếu nữ nhắc đến nhiều nhất trong dòng thơ mới lại là những câu hỏi ám ảnh trong thơ Hàn Mạc Tử:

Sóng cỏ xanh tươi gợn tới trời. 

Bao cô thôn nữ hát trên đồi. 

Ngày mai trong đám xuân xanh ấy, 

Có kẻ theo chồng, bỏ cuộc chơi.

…

Chị ấy năm nay còn gánh thóc

Dọc bờ sông vắng nắng chang chang

(Mùa xuân chín)

Mùa xuân như chiếc đũa thần biến nàng Lọ lem xó bếp thành công chúa Lọ lem xinh đẹp làm động lòng không chỉ những thi sĩ vốn có tâm hồn phiêu du với trời, trăng, mây, nước mà cả những nhà thơ cách mạng:

Dùng ngòi bút làm đòn xoay chế độ

Mỗi vần thơ bom đạn phá 

cường quyền”

(Là thi sĩ - Sóng Hồng)

Có thể nói Hồ Chí Minh và Tố Hữu là đại diện cho những nhà thơ này khi giữ kỷ lục về số lượng những bài thơ xuân hay nhất. Thơ xuân Tố Hữu thường là những khúc ca hào sảng ca ngợi cảnh đẹp quê hương đất nước:

Cành táo đầu hè rung rinh quả ngọt 

Nắng soi gương giọt long lanh... 

...

Ôi tiếng hót vui say con chim chiền chiện

Trên đồng lúa chiêm xuân chao mình bay liệng

Xuân ơi xuân, vui tới mông mênh

(Bài ca mùa Xuân 1961)

Thơ xuân của Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng có những bài như thế nhưng phong phú và đa dạng hơn nhiều. Thơ xuân của Bác thường được chia làm 2 mảng: Thơ xuân và thơ chúc tết. Nếu những bài thơ chúc tết của Người thường là những lời kêu gọi, chúc tết với lời thơ rất gần gũi, thân thương, chân thành, ý nghĩa, dễ nhớ, dễ thuộc nói theo lời Bác chỉ là “Mấy câu thành thật nôm na/ Vừa là kêu gọi, vừa là mừng Xuân” như:

Xuân này hơn hẳn mấy Xuân qua,

Thắng trận tin vui khắp nước nhà,

Nam Bắc thi đua đánh giặc Mỹ.

Tiến lên!

Toàn thắng ắt về ta!

(Thơ chúc Tết Xuân Mậu Thân 1968)

Thì những bài thơ xuân của Chủ tịch Hồ Chí Minh thường lại vô cùng tinh tế, sâu sắc và hàm chứa nhiều triết lý sâu xa, xứng đáng là những bài học tư tưởng có giá trị nghệ thuật cao.

Nếu không có cảnh Đông tàn

Thì đâu có cảnh huy hoàng 

ngày Xuân

Nghĩ mình trong bước gian truân

Gian nan rèn luyện tinh thần thêm hăng

(Tự khuyên mình) 

Và một trong những bài thơ xuân nổi tiếng ấy đã trở thành bài thơ khai hội thơ Việt Nam hàng năm; bài “Rằm Nguyên tiêu” được viết ở chiến khu Việt Bắc năm 1948:

Rằm Xuân lồng lộng trăng soi

Sông Xuân nước lẫn màu trời thêm Xuân

Giữa dòng bàn bạc việc quân,

Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền

(Bản dịch của Xuân Thủy)

Rõ là một bức tranh thủy mặc đẹp đến nao lòng: Dòng sông, mặt nước, con thuyền và nhất là ánh trăng rằm lung linh được tắm trong sắc xuân rực rỡ sống động, thanh khiết, tươi mới. Lại nữa, công việc cũng đã bàn xong, tâm hồn đang thơ thới. Cảnh đã đẹp, lòng lại yên hợp lại thành buổi tao ngộ viên mãn giữa trời, trăng, mây, nước, con người. 

Với hình ảnh thơ vô cùng độc đáo, bức tranh mùa xuân quyến rũ trong “Rằm tháng giêng” của Chủ tịch Hồ Chí Minh xứng đáng là một kiệt tác về mùa xuân của nền thơ ca Việt Nam.